Biram Senghor, Senegal'in başkenti Dakar yakınlarındaki bir balıkçı köyü olan Thiaroye'deki askeri mezarlıkta düzenli olarak saygılarını sunuyor ve her seferinde farklı bir mezarın önünde eğiliyor.
86 yaşındaki adamın, II. Dünya Savaşı sırasında Fransa adına savaşan ancak muhtemelen 1 Aralık 1944'te öldürülen yüzlerce Batı Afrikalı tüfekçiden biri olan babası M'Bap Senghor'a ait mezarın hangisi olduğunu bilmesinin hiçbir yolu yok. Ödenmemiş ücretler talep edildikten sonra Fransız ordusu tarafından.
Sözde gömüldükleri bu mezarlıkta, tüm mezarlar isimsizdir ve kalıntıların tam yeri ve kurbanların sayısı bilinmemektedir. Senegal, Pazar günü katliamın 80. yıldönümünü anarken, Fransa ile eski koloni arasındaki yanan gerilimi yeniden alevlendirme tehdidinde bulunurken, cinayetlerin gerçek boyutu ve koşulları belirsizliğini koruyor.
Biram Senghor, “80 yılı aşkın süredir yanıt almak için mücadele ediyorum” diyor. “(Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel) Macron, kendisinden önceki diğer Fransız başkanlarının yaptıklarını yapamaz; Fransa tövbe etmelidir.”
Batı Afrikalılar, Fransız Ordusunda her iki Dünya Savaşında da savaşan sömürge piyadelerinden oluşan “Tirailleurs Sénégalais” adlı birliğin üyeleriydi. Tarihçilere göre katliamdan önceki günlerde maaşların ödenmemesi konusunda tartışmalar yaşanmış ve 1 Aralık'ta Fransız birlikleri silahsız Afrikalı askerlere saldırarak onları vurarak öldürmüştü.
Onlarca yıldır Fransız yetkililer Thiaroye'de yaşananları küçümsemeye çalıştı. Fransız ordusunun katliamdan kısa bir süre sonra yayınladığı raporlar, 35 Batı Afrikalı askerin “isyan”a tepki olarak öldürüldüğünü belirledi. Fransız ordusunun diğer raporlarında 70 kişinin öldüğü belirtiliyor.
Ancak bugün birçok Fransız ve Senegalli tarihçi, gerçek ölü sayısının muhtemelen yüzlerce olduğu konusunda hemfikir; bazıları, katliam gününde kampta bulunan tüfekli askerlerin sayısına ilişkin tahminlere dayanarak yaklaşık 400 Afrikalı askerin öldürüldüğünden bahsediyor.
Perşembe günü Macron, Associated Press tarafından görülen Senegal Devlet Başkanı Diomaye Faye'ye yazdığı bir mektupta Thiaroye olaylarını ilk kez resmen bir katliam olarak tanıdı.
Macron'un mektubunda, “Fransa, o gün meşru ücretlerinin tamamının ödenmesini talep eden askerlerle tüfekçiler arasındaki çatışmanın, katliamla sonuçlanan bir olaylar zincirini tetiklediğini kabul etmelidir.”
Ancak pek çok tarihçi, Fransız askerleri ile Batı Afrikalı tüfekçiler arasında bir çatışma olduğu fikrine karşı çıkıyor.
Fransız tarihçi ve Thiaroye 1944, Bir Sömürge Katliamının Tarihi ve Hafızası kitabının yazarı Martin Mourre, “1 Aralık'ta yaşananlar silahsız askerlerin infaz edilmesiydi” diyor.
İsyanla suçlanan Afrikalı tüfekçilerin duruşmasında hiçbir silahtan bahsedilmemesini ve Fransız askerleri arasında herhangi bir yaralanmanın olmayışını, herhangi bir çatışma yaşanmadığının kanıtı olarak gösteriyor.
Macron, Senegal cumhurbaşkanına yazdığı mektupta öldürülen asker sayısından bahsetmedi.
Katliamla ilgili tartışmalar ve bilinmeyenler kısmen Fransız yetkililerin askeri raporlar ve ifadeler konusunda şeffaf olmamalarından kaynaklanıyor.
2014 yılında Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande, Avrupa ülkesinin Thiaroye hakkındaki arşivlerini o zamanki Senegal cumhurbaşkanı Macky Sall'a devretti.
Ancak tarihçiler, toplu mezarların yerini ve katliam gününde kampta bulunan Batı Afrikalı askerlerin sayısını gösteren belgeler de dahil olmak üzere önemli belgelerin hâlâ kayıp olduğunu söylüyor. Fransa'nın bu tür arşivlere sahip olup olmadığı veya var olup olmadığı bile belli değil.
Macron'un ofisi ve Fransa dışişleri bakanlığı yorum taleplerine yanıt vermedi.
Ek olarak, eski başkan Sall yönetimindeki Senegalli yetkililer, tarihçilerin tarihi belgeleri derinlemesine incelemelerine olanak sağlamak için çok az şey yaptı.
Mourre, “Arşivlere bu yıla kadar bilinmeyen nedenlerden dolayı erişilemedi” diyor.
Bu yıl Thiaroye katliamını anma komitesine başkanlık eden Senegalli tarihçi Mamadou Diouf, Sall'ın Fransa ile diplomatik gerginliklerden kaçınmak için konuya fazla ilgi göstermediğini söylüyor.
Ancak kısmen Senegal'in eski sömürgeciyle ilişkisini yeniden tanımlama vaadiyle Mart ayında seçilen Senegal Devlet Başkanı Bassirou Diomaye Faye, Thiaroye hakkındaki tarihi anlatının kontrolünü yeniden ele alma sözü verdi.
Yönetimi, 1 Aralık'tan Nisan 2025'e kadar ülke genelinde katliama ilişkin büyük anma törenleri düzenledi.
Batı Afrika'daki siyasi ve ekonomik konulara odaklanan Wathi düşünce kuruluşunun siyasi analisti Babacar Ndiaye, “Yetkililerin bu büyük anma törenlerinin ardındaki hedefi, Thiaroye'yi Senegal'in ulusal hikayesinin bir parçası haline getirmektir” diyor.
“Televizyonda, basında ve en önemlisi sosyal medyada çok konuşulacak” diye ekliyor. “Bu, Thiaroye olayları hakkında çok az şey bilen daha genç bir izleyici kitlesine ulaşacak.”
Katliamın 80. yıl dönümü, Fransa'nın bölgedeki nüfuzunun azaldığı ve Paris'in eski Batı Afrika kolonilerindeki hakimiyetini kaybettiği bir döneme denk geliyor.
Fransız birlikleri, bölgesel birliklerle birlikte İslamcı aşırılık yanlılarıyla yıllarca mücadele ettikten sonra son yıllarda Nijer, Mali ve Burkina Faso'dan çıkarıldı. Fransa'nın bölgede büyük bir askeri varlığını sürdürdüğü son ülkelerden biri olan Çad, bu hafta başında Paris ile askeri işbirliği anlaşmasını sonlandırdı.
Fransa'nın Senegal'de hâlâ çoğunlukla destekleyici rolde olmak üzere yaklaşık 350 askeri bulunuyor. Faye, varlıklarının devam etmesiyle ilgili bir soruya ise bunun Senegallilerin isteyebileceği bir şey olmadığını söyledi.
“Tarihsel olarak Fransa köleleştirdi, sömürgeleştirdi ve burada kaldı” dedi. “Açıkçası, rolleri biraz tersine çevirdiğinizde, Çin'den, Rusya'dan, Senegal'den ya da başka herhangi bir ülkeden başka bir ordunun Fransa'da askeri üs sahibi olabileceğini düşünmekte zorlanacağınızı düşünüyorum.”
Pazar günü Thiaroye'deki askeri mezarlıkta düzenlenen törende Faye, tüfekçiler anısına bir anıt inşa edileceğini, katliamla ilgili arşivlerin tutulacağı bir araştırma merkezi oluşturulacağını ve olayın adını taşıyan sokaklara duyuruda bulundu. Katliamla ilgili tarih dersleri de okul müfredatına eklenecek ve 1 Aralık resmi olarak “teypçilerin ulusal günü” haline gelecek.
Fransa Dışişleri Bakanı Jean'in de aralarında bulunduğu dinleyiciler önünde yaptığı konuşmada, “Burada yaptığımız şey, anma görevimizin bir parçasıdır ve gerçekleri ortaya çıkarmak, tüfekçiler ve ailelerine karşı manevi bir borcumuzu yerine getirmektir” dedi. -Noël Barrot'un yanı sıra Gambiya, Moritanya, Gine-Bissau, Gabon ve Komor devlet başkanları. Törende Macron yoktu.
Faye, “Kızgınlık uyandırmak, öfkeyi veya nefreti sürdürmek için kapıyı açmıyoruz” dedi.
Ancak Senegal ve eski sömürgecinin katliamla ilgili anlatımı bir kez daha farklıydı.
Fransa dışişleri bakanı, Thiaroye olaylarını Fransa'nın “kan dökerek bastırdığı tüfekli askerlerin öfke çığlığı” olarak tanımlarken, Senegal cumhurbaşkanı bunların “önceden tasarlanmış bir eylem” olduğunu söyledi.